COVİD-19 Salgını Nedeniyle Kliniklerde Uyulması Gereken Dental İşlemler

Dünya Sağlık Örgütü, yeni Coronavirüs salgınlarının uluslararası endişe veren bir halk sağlığı acil durumu oluşturduğunu açıkladı. Dişhekimliği çalışanları, yüz yüze iletişim ve tükürük, kan ve diğer vücut sıvılarına maruz kalma ve keskin aletlerin kullanımı nedeniyle 2019-nCoV enfeksiyonu riskine maruz kalmaktadır.

➢ Virüsün daha fazla yayılmasını önlemek ve salgın durumunu kontrol etmeye yardımcı olmak için enfeksiyon kontrol önlemleri gereklidir.
➢ Dental ortamların özelliklerinden dolayı, hastalar ve diş hekimleri arasında çapraz enfeksiyon riski yüksek olabilir.
• Artık kişilerarası iletiminin esas olarak solunum damlacıkları ve temas iletimi yoluyla gerçekleştiği gösterilmiştir.

Enfeksiyon Riski Yüksek İnsanlar
• Güncel gözlemler, her yaştan insanın genellikle bu yeni bulaşıcı hastalığa duyarlı olduğunu göstermektedir. Yaşlılarda, kronik enfeksiyon hastalığı olan kişilerde bu risk yüksektir.
• Bununla birlikte, sağlık çalışanları ve hastanedeki diğer hastalar da dahil olmak üzere semptomatik ve asemptomatik COVID-19 hastaları ile yakın temasta olanlarda SARS-CoV-2 enfeksiyonu riski daha yüksektir.
• Kronik rahatsızlığı olanlar (kalp hastalığı, Diyabet, akciğer hastalığı)

Klinik bulgular
• Hastaların çoğunda ateş (>37.3 °C) ve kuru öksürük yaşarken, bazılarında nefes darlığı, yorgunluk ve kas ağrısı, konfüzyon, baş ağrısı, boğaz ağrısı, ishal ve kusma gibi diğer atipik semptomlar da vardır.
• Göğüs bilgisayarlı tomografisi (BT) yapılan hastaların çoğunda bilateral pnömoni görülürken, zemin camı opaklığı ve bilateral düzensiz gölgeler en sık görülen paternlerdir.

Dental Ortamlarda Hastane Enfeksiyonu Riski
• Yüksek hızlı el aleti veya ultrasonik alet kullanımı da dahil olmak üzere öksüren, hapşıran veya diş tedavisi gören dişhekimliği hastaları salgılarını, tükürüklerini veya kanlarını çevreye aerosol haline getirir.
• Dental aparat kullanımdan sonra çeşitli patojenik mikroorganizmalar ile kontamine olabilir veya kontamine klinik bir ortama maruz kalabilir. Daha sonra, keskin aletlerin delinmesi veya mukoza zarları ile kontamine eller arasında doğrudan temas yoluyla enfeksiyonlar meydana gelebilir.
• Çok sayıda damlacık ve aerosolün üretilebildiği diş prosedürlerinin benzersiz özellikleri nedeniyle, günlük klinik çalışmalarda standart koruyucu önlemler, özellikle hastalar inkübasyon döneminde olduğunda COVID-19'un yayılmasını önleyecek kadar etkili değildir.

Hastalara ve dişhekimliği çalışanlarına, el hijyeni, solunum hijyeni ve öksürük görgü kuralları hakkında talimatlar (uygun dillerde) sağlamak için girişte ve stratejik yerlerde (örn. Bekleme alanları, asansörler, kafeteryalar) görsel uyarılar simgesi (örn. İşaretler, posterler) yayınlayın .

Talimatlar, öksürme veya hapşırma sırasında burun ve ağzı örtmek için kağıt mendil/havluların nasıl kullanılacağını, kağıt mendi/havluların ve kontamine maddelerin atık kaplarına nasıl atılacağını ve el hijyeninin nasıl ve ne zaman yapılacağını içermelidir.

Sağlık tesisi girişlerinde, bekleme odalarında ve hasta kayıtlarda,% 60-95 alkollü alkol bazlı el ovma (ABHR), kağıt mendil/havlular ve atıklar için dokunmasız çöp kutuları ve dokunmasız  prizler dahil olmak üzere solunum hijyeni ve öksürük görgü kuralları için malzemeler sağlayın.

Günlük klinik çalışmalarda standart koruyucu önlemler dışında dikkat edilmesi gereken basamaklar:

Hastaların Randevu Anında Değerlendirilmesi
Ön kontrol personeli hastalara sağlık durumu ve temas veya seyahat geçmişi hakkında randevu verme esnasında sorular sormalıdır.

I. Sekreterin bulunduğu bekleme alanına giren hasta öncelikle el dezenfektanı kullanması konusunda teşvik edilir, seyahat öyküsü sorgulanır ve ateş ölçümü yapılır. (14 gün önce kendisi veya yakını salgın bölgesinde olanlar ve yurt dışından gelenler risk grubunu oluşturmaktadır).

• Ateşi yüksek olan veya risk taşıyan hasta tedavi kurumlarına yönlendirilmelidir.

II. Reşit olan ve bakım gerektirmeyen hastaların yakınları bekleme alanına girmemelidir. Bekleme alanı sık sık dezenfekte edilmeli ve ortam havalandırılmalıdır. Randevu aralıkları uzun tutularak, hasta bekleme alanlarında temas önlenmelidir. Bekleme alanlarında el temasını arttıracak gazete ve dergi bulundurulmamalıdır.

III. Acil olmayan diş tedavileri ERTELENMELİDİR.

• 'Olası' veya 'onaylanmış' COVID-19 olan bireylerin rutin diş tedavileri yapılmamalı ve pandemi durumu ortadan kalkana kadar tedavilerini ertelemeleri istenmelidir. 'Olası' veya 'onaylanmış' COVID-19'a sahip kişilerin önceden telefon açması durumunda hastanın randevusuna gelmesi engellenebilir.
IV. Acil olup dental ünite alınacak hastalardan öncelikle aydınlatılmış onam formunu okuması ve imzalaması istenmelidir. Hasta Anamnez formu hekim tarafından ayrıntılı olarak doldurulmalıdır.
• Hasta anamnez formu 2 hafta öncesi salgın bölgesi veya yurt dışı seyahat bilgisi, yakın bir geçmişte influenza ve ateş ile ilgili bilgilerini de içermelidir.
V. Hasta tedavisi sırasında aseptik kurallara uyulmalıdır. Hasta ünite oturmadan önce paketlenerek steril olmuş gazlı bezler, alet, araç ve gereçler ile steril aletlerin yanına kirli atıkların konulacağı bardak hazırlanmalıdır.

VI. İşlem öncesi hastalara %1 hidrojen peroksit veya % 0.2 povidon iodine içeren gargara yaptırılmalıdır.

VII. Hekim tarafından el hijyeni sağlanmalıdır (Alkol bazlı el antiseptiği ile el ovalama veya el yıkama).
• Tüm hasta temasından önce ve sonra el ile bulaşıcı materyalle temastan ve eldivenler giyilmeden önce de dahil olmak üzere el hijyenini gerçekleştirmelidir.
• Kişisel koruyucu ekipmanı çıkardıktan sonra el hijyeni, çıkarma işlemi sırasında çıplak ellere aktarılmış olabilecek patojenlerin giderilmesi için özellikle önemlidir.
• % 60-95 alkol bazlı el antiseptiği kullanarak veya en az 20 saniye boyunca elleri
sabun ve suyla yıkayarak el hijyeni yapmalıdır.
• Eller görünür şekilde kirlenmişse, önce sabun ve su kullanın.
VIII. Kişisel koruyucu ekipman; Hekim dental işlem sırasında cilt ve mukozayı korumak için önlük, maske, gözlük, koruyucu kalkan ve eldiven gibi kişisel koruyucu ekipmanlar
kullanmalıdır.
Maske;
• Hasta odasına veya bakım alanına girmeden önce bir maske veya yüz maskesi (eğer bir maske yoksa) takın.
• Bir aerosol üretici prosedürü gerçekleştirirken veya muayene esnasında yüz maskesi, cerrahi maske vaya mümkünse daha yüksek seviyede koruma sunan N95 maskeleri kullanılmalıdır.
• Tek kullanımlık solunum maskeleri ve yüz maskeleri, hastanın odasından veya bakım alanından çıktıktan ve kapıyı kapattıktan sonra çıkarılmalı ve atılmalıdır.
• Maskeyi veya yüz maskesini attıktan sonra el hijyeni uygulayın.

Göz koruması;
• Hasta odasına veya bakım alanına girişte göz korumasını (gözlük veya yüzün önünü ve yanlarını örten tek kullanımlık bir yüz siperi) takın.
• Kişisel gözlükler ve kontakt lensler yeterli göz koruması sağlamaz ve koruyucu olarak kullanılmamalıdır.

Eldiven;
• Hasta odasına veya bakım alanına girişte temiz, steril olmayan eldivenler takın.
• Yırtılmış veya aşırı kirlenmişse eldivenleri değiştirin.
• Hasta odasından veya bakım alanından çıkarken eldivenleri çıkarın ve atın ve hemen el hijyeni uygulayın.
• Lateks eldivenlerin bariyer etkinliği güçlüdür, allerji durumlarında Nitril eldivenler tercih edilir.

Önlük;
• Hasta odasına veya bölgesine girişte temiz bir izolasyon kıyafeti giyin, kirlenirse izolasyon kıyafetini değiştirin.
• Hasta odasından veya bakım alanından ayrılmadan önce izolasyon kıyafetini tıbbi atıklara atın.
• Tek kullanımlık önlükler kullanımdan sonra atılmalı, kumaş önlükler her kullanımdan sonra uygun prosedürlerle yıkanmalıdır.

Giyim sırası: Önlük-maske-gözlük-yüz koruyucu- eldiven

Çıkarma sırası: Eldiven-gözlük-yüz koruyucu-önlük-maske

IX. Hasta tedavisi bittikten sonra gözlük/yüz koruyucu ve maske çıkarılarak tekrar el hijyeni (alkol bazlı el antiseptiği ile el ovalama veya el yıkama) sağlanmalıdır.

X. Acil tedavi ihtiyacı olan hastalara uygulanacak tedaviler izole ve iyi havalanan bir odada yapılmalıdır.

XI. Aerosol yaratacak işlemlerden olabildiğince kaçınılmalı, zorunlu durumlarda her hasta değişiminde başlık ve hava su spreyi uçları değiştirilmeli/sterilize edilmeli. Bu tür işlemlerde kontaminasyon riskini minimuma indirmek için dört elle ve rubber dam kullanılarak çalışılmalı, aerosol üreten diş prosedürleri için yüksek hızlı-geniş ağızlı aspiratörler kullanılır.

XII. Kan-kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuş nesneler (önlük, bardak, eldiven, maske, bone, doktor önlüğü, çekilmiş diş, tükrük emici ucu, pansuman malzemesi vb.), kesici-delici atıklar: enjektör iğnesi, iğne içeren diğer kesiciler, bistüri, kırılmış ampül vb. tıbbi atık kutusuna atılmalıdır.

XIII. Kullanılan materyallerin dış yüzeyleri, siper ve gözlük gibi koruyucular hızlı yüzey dezenfektanı ile dezenfekte edilir. Steril olmayan mikromotor, cavitron , aeratör, piyasemen başlıkları bir başka hastaya kullanılmamalıdır. Mikromotor, kavitron, aeratörler ve piyasemen kullanıldıkları takdirde steril edilmek üzere sterilizasyona gönderilmelidir.

XIV. Kirli aletler, içinde enzimatik / dezenfektan solüsyon bulunan kirli kutusuna bırakılmalıdır.

XV. Yüzeyler (ünit tablası, hortumlar, tetiyer, reflektör kolu v.b) hızlı yüzey dezenfektanı sıkılmış gazlı bez veya dezenfektan mendil ile (İlk mendille yüzey temizlenir; sonra atılır; ikinci bir mendille yüzey yine silinir ve dezenfektanın etkisi için beklenir) temizden kirliye doğru silinmelidir.

XVI. Kreşuar yıkanıp kirinden arındırıldıktan sonra dezenfekte edilmelidir (Klor oranı 10000 ppm olacak şekilde hazırlanmış klor tablet solüsyonu).

XVII. Her işlem sonrasında ve hasta odadan ayrıldıktan sonra çalışma alanı ve çevresinin temizliği ve dezenfeksiyonunu takiben ortam havalandırılmalıdır. (Kapı kolları, çekmece kulpları, tedavide kullanılan alet ve cihazlar v.b)

XVIII. Hasta tedavisi esnasında klinikte bulunan tüm yardımcı personel uygun kişisel koruyucu ekipmanları ile hazır bulunmalıdır.

XIX. Klinik ortamlarda en basit işlemler sırasında bile mutlaka klinik kıyafeti giyilmelidir.

XX. Labaratuvar işlemleri için, labaratuvar ve klinikler arasında enfeksiyon kontrol prosedürleri hazırlanmalıdır.

XXI. Tıbbi atık prosedürlerinde değerlendirme, ayırma, depolama ve transfer prensiplerine uyulmalıdır.

XXII. Radyolojik çekimler esnasında ciddi bir bulaş ve enfeksiyon riski vardır. Özel bir dikkat gerektirir, ‘kontamine’ ve ‘kontamine olmayan’ işlemlerin ayırımını sağlamak.

TÜM ÇALIŞANLARIN DİKKAT ETMESİ GEREKEN KURALLAR
1) Ellerinizi sık sık su ve sabun ile en az 20 saniye boyunca ovarak yıkayın.
2) Öksürme veya hapşırma sırasında ağız ve burunu tek kullanımlık mendille kapatın,
mendil yoksa dirseğin iç kısmını kullanın.
3) Soğuk algınlığı belirtileri gösteren kişilerle aranıza en az 3-4 adım mesafe koyun
4) Kıyafetlerinizi 60-90°C’de normal deterjanla yıkayın.
5) Bulunduğunuz ortamları sık sık havalandırın.
6) Tokalaşma, sarılma gibi yakın temaslardan kaçının.
7) Ellerinizle gözlerinize, ağzınıza ve burnunuza dokunmayın.
8) Hiçbir kişisel eşyanızı ortak kullanmayın.
9) Bol sıvı tüketin, dengeli beslenin, uyku düzeninize dikkat edin.
10) Kapı kolları, armatürler, lavabolar, asansörler gibi sık kullanılan yüzeyleri sık sık
dezenfekte edin.

Coronavirüslere Karşı Etkili Aktif Bileşenler ve Çalışma Konsantrasyonları

➢ Koronavirüsler zarflı virüslerdir, yani uygun dezenfektan ürünle öldürmek için en kolay virüs türlerinden biridir. COVID-19'a neden olan koronavirüs olan SARS-CoV-2'ye karşı kullanılmak üzere kayıtlı yüzey dezenfekte ürünlerini kullanmak.

Coronavirüslere Karşı Etkili Aktif Bileşenler ve Çalışma Konsantrasyonları
• Accelerated hydrogen peroxide (0.5%)
• Benzalkonium chloride* (0.05%)
• Chloroxylenol (0.12%)
• Ethyl alcohol (70%)
• Iodine in iodophor (50 ppm)
• Isopropanol (50%)
• Povidone-iodine (1% iodine)
• Sodium hypochlorite (0.05 – 0.5%)
• Sodium chlorite (0.23%)